Conlanger

Kwadracik

Mój post oryginalnie z forum językoznawców, przekopiowany tutaj dla sprasowania waszych mózgów moją lingwistyczną demagogią. Miłej lektury!

Otóż od jakiegoś czasu mniej lub bardziej zajmowałem się przedstawieniem fonologii w sposób, hmm, "obliczeniowy", w oparciu o system składni HPSG - chociaż im dalej w las, tym dalej od HPSG. Nie chcę tu o tym za dużo pisać, ale parę podstawowych kwestii odnośnie moich dążeń:

1. Każdy fonem (głoska) jest definiowany jako logiczna wielokrotna alternatywa (hehe) swoich reprezentacji powierzchniowych - więc np. /p/ będzie przedstawione jako [ p ] lub [ b ], /pʲ/ jako [ pʲ ] lub [ p ] lub [ b ], a takie np. /s/ jako jedno z kolejnych: [s z ʂ ʐ ɕ ʑ].

2. Poprawność danego słowa opiera się przede wszystkim na ograniczeniach (zasadach) narzuconych na cały system. Tak więc np. będzie w j. polskim ograniczenie zabraniające zbitek spółgłosek zwartych i szczelinowych bezdźwięcznej i dźwięcznej, wykluczając np. [pg] i [bs]. Inne ograniczenie może np. wykluczyć [ʂi si tʂi], spółgłoski zwarte i bezdźwięczne na końcu wyrazu, etc.

3. Po drugie, po wykluczeniu artykulacji niepoprawnych, reprezentacje słowa poprawnego są dobierane na zasadzie jak najbliższej wierności oryginałowi - coś jak w teorii optymalności, tyle, że dokładny mechanizm wyboru nie jest określony, więc może równie dobrze opierać się na zasadach wykluczających słowa na zasadzie rozbieżności fonemiczno-fonicznej w kontekstach, gdzie dane fonemy mogą być idealnie odzwierdziedlone.

(rozumie ktoś coś jeszcze? :P)

4. Teraz wchodzimy w założenie, które będzie chyba najciekawsze, czyli: Nie ma jerów. Innymi słowy, chciałem wymyślić system, w którym nie ma tych małych opryskliwych niewymawianych głosek wymuszających zmiany innych głosek albo zmieniających się w [ɛ]. Ale najważniejsze jest to, że nie ma żadnych znaków wskazujących na zamianę np. /k/ w [tʂ], albo /s/ w [ʂ] lub [ɕ] (kosa - koszę - kosisz).

I dlatego rolę niewidocznych głosek przy takiej a nie innej palatalizacji musi przejąć morfologia. Ma to taką zaletę, że morfologia w języku polskim i tak decyduje już o takiej a nie innej formie danego morfemu w zależności od fonologii słowa.

Np. w rzeczownikach których rdzeń kończy się na spółgłoskę twardą:

książka - o książce, rana - o ranie, stół - o stole

I na miękką:

praca - o pracy, Kasia - o Kasi, pal - o palu

Oto, jak ja to widzę: Końcówka regularna wymusza formę, której nie dopuszcza fonologia, dlatego morfologia podsuwa inną, dopuszczalną, końcówkę.

Tu wrócę na chwilę do systemu opartego na HPSG, w którym każde słowo jest "obiektem", mającym swoje parametry, opisujące jego fonologię i gramatykę. Morfemy jako takie nie są obiektami, ale obiektami są słowa po dodaniu morfemów. Dlatego powyższy problem można przedstawić następująco (w dużym uproszczeniu!):

rzeczownik-żeński-miejscownik
[
rdzeń - fonologia - [...(spółgłoska twarda)]
końcówka - fonologia - [ʲɛ]
]

lub:

rzeczownik-żeński-miejscownik
[
rdzeń - fonologia - [...(spółgłoska miękka)]
końcówka - fonologia - [i] lub [ɨ]
]

Rzecz w tym, że przy takim systemie [ʲɛ] składa się z niewidocznej modyfikującej głoski [ʲ], którą to bardzo chętnie bym usunął. Dlatego w głowie mam coś na kształt takiego systemu opisującego zmiany:

rzeczownik-żeński-miejscownik
[
rdzeń - fonologia - reprezentacja podstawowa - [...(spółgłoska twarda)]
rdzeń - fonologia - reprezentacja powierzchniowa - [...(wariant zmiękczony)]
końcówka - fonologia - [ɛ]
]

lub:

rzeczownik-żeński-miejscownik
[
rdzeń - fonologia - reprezentacja powierzchniowa - [...(spółgłoska miękka)]
końcówka - fonologia - [i] lub [ɨ]
]

(+ zasady wymuszające, żeby preferować wyjście #1 nad wyjściem #2)

Taki zapis w systemie HPSG wymusza, żeby każdy rzeczownik rodzaju żeńskiego w miejsowniku wyglądał tak, jak jeden z wariantów. Jeżeli wariant #1 nie będzie dopuszczony, wybrany zostanie wariant #2. Jeżeli żaden z wariantów nie będzie dopuszczony, słowo pozostanie nieodmienne (por. sobie utworzenie formy zdrobniałej od "kakadu").

---

Żeby zaprezentować system działania:

Weźmy słowo ławka /wafka/.

Głoska /k/ ma dopuszczalne formy w reprezentacji powierzchniowej: [k g] (twarde) [ts dz] (miękkie). (w teorii są też jeszcze [tʃ dʒ], ale to nie przy tej palatalizacji więc pominę je w przykładzie)

Wariant pierwszy może być dopuszczony, bo w reprezentacji podstawowej /k/ jest twarde. Ale wariant pierwszy zezwala jedynie na formy, w której w reprezentacji powierzchniowej jest wariant miękki, czyli [ts dz].

Wariant drugi w mojej wersji jest również dopuszczalny (bo mowa o reprezentacji powierzchniowej, choć wcale tak być nie musi), ale również dopuszcza tylko formy [ts dz].

W związku z tym otrzymujemy formy:

[waftsɛ],
[wafdzɛ],
[waftsɨ],
[wafdzɨ].

Formy [wafdzɛ] i [wafdzɨ] łamią zasady poprawności, więc są odrzucane. Ale nawet gdyby ich nie było, to formy [waftsɛ] i [waftsɨ] zawsze wygrałyby ze względu na większą wierność reprezentacji podstawowej (ze względu na wierność pw. dźwięczności).

Zostają nam formy [watsɛ] i [waftsɨ], z których wygrywa forma [watsɛ], bo wariant #1 odmiany jest preferowany nad wariantem #2. Oczywiście, można zmodyfikować opis warianty #2 tak, żeby wymuszał w reprezentacji podstawowej spółgłoskę miękką na końcu rdzenia, i wtedy /wafka/ mogłaby się odmieniać tylko według wariantu #1.

---

Ot, takie pół-teoria optymalności i pół-HPSG.

Co sądzicie? Mnie osobiście te jery nigdy nie pasowały, a moja teoria chyba wskazuje na ciekawy związek morfologii i fonologii nawet w języku polskim (nie wspominam już o językach z systemem trójsamogłoskowym).

Vilén · Gość

Kwadracik

Powinien. Ale nie będe poprawiać bo tak jest fajniej Very Happy

Silmethúlë

Vilén · Gość

bandziol20

oj raptem zwykła haplologia Razz

możesz dalej mówić sześciościan zamiast sześcian.

bandziol20

Dynozaur

Leto Atryda

Ale w staropolskim był chyba dopełniacz na -a "od sasa do lasa".

Ponoć w prasłowiańskim było tylko sześć wyrazów z dopełniaczem na -u, m.in. "wół" i "syn". A później -u się rozszerzył na wszystkie nieżywotne.

Kwadracik

bandziol20

Heh... niektórzy badacze utrzymują, że samo przysłowie jest dość stare i dopiero później znalazło zastosowanie w bieżącej polityce Razz

pittmirg

Dynozaur

pittmirg

bandziol20

Na stronie podanej przez pittmirga, zauważyłem ciekawe rozróżnienie :