Conlanger

pittmirg

Jeden z dziwolągów odmiany polskich czasowników: stać (stoję, stoisz, stał), ale stać się (stanę się, staniesz się, stał się).

Wynika to stąd, że diachronicznie stać się jest raczej zwrotnym odpowiednikiem stanąć ((stanę, staniesz, stanął), a nie stać. Jak wiadomo, nieregularna odmiana niedokonanego, statycznego czasownika stać bierze się ze ściągnięcia prasłowiańskiej grupy *oja > a: w temacie bezokolicznikowym. Pierwotna odmiana zachowała się na przykład w języku rosyjskim: стоять (стою, стоишь, стоял).

Rosyjski odpowiednik stanąć również odmienia się odmiennie (i - myślę - bardziej konserwatywnie): стать (стану, станешь, стал). Zapewne w polskim nosowy sufiks rozprzestrzenił się z tematu teraźniejszego do bezokolicznikowego (od którego tworzy się przecież imiesłów na -ł, podstawę czasu przeszłego]), aby zminimalizować ryzyko dwuznaczności powstałe w wyniku zaistnienia ściągnięcia w *stojati, oraz później zmieszania długiej samogłoski otwartej z krótką w niektórych dialektach.

Dawna odmiana zachowała się jednak w zwrotnej wersji od stanąć, stać się, gdzie nie było zagrożenia zlaniem się tematu bezokolicznika dwóch odmiennych czasowników, niedokonanego i dokonanego.

Moje inne spostrzeżenie dotyczy konstrukcji da się, nie tyle zwrotnej, co nieosobowej, przynajmniej z punktu widzenia semantycznego, oczywiście od pierwotnego, dokonanego czasownika dać.

Otóż, dla niektórych użytkowników (w tym dla mnie) da się jest niedokonane, w przeciwieństwie do czasownika wyjściowego, i naturalnie posiada analityczną konstrukcję przyszłą będzie się dało (coś zrobić). Wydaje mi się, że dla innych da się pozostało dokonane, i występuje tam, gdzie ja bym użył będzie się dało.

Znalezione w wyszukiwarce:

Toivo

bandziol20

bandziol20

pittmirg

bandziol20

Niestety czytałem... Razz

bandziol20

Tak dla przypomnienia :
On pyta koleżankę. Koleżanka jest pytana przez niego.

On się bije z bratem. Brat jest *się bity przez brata. ? MĄdre TO ?

pittmirg

bandziol20 · Wysłany: Nie 8:02, 01 Mar 2009 Temat postu:

znalazłem informację, że to polskie "stać się" pochodzi od dawnego zstać się -> sstać się - > stać się.

bandziol20

Z interesujących wariacji nt. czasowników z "się" zauważyłem taką rzecz :
zapaść - zapaść się

Zapadłem w głęboki sen, z którego obudziłem się dopiero o pełnym dniu.
Tego wieczoru zasnąłem od razu, po prostu zapadłem się w zdrowy sen i wiem, że nic mi się nie śniło.

W rosyjskim :
становиться (stawać)- стать (stanąć)
ложиться (kłaść się) - лечь (położyć się, lec)
садиться (siadać) - сесть (siąść)

Rolling Eyes

Kwadracik

bandziooool a ty znowu wpadasz w swoją antylingwistyczną psycholalię Razz

bandziol20

bandziol20

Tak przeglądając i wczytując się po raz kolejny w ten temat, zaintrygował mnie pierwszy post pittmirga, a mianowicie fragment dotyczący "da się".
Już wcześniej, odnosząc się do tego fragmentu, pisałem o popularności użyć z "się" dla postaci bezosobowych.
Teraz zorientowałem się, że mogło Autorowi chodzić w nim nie tyle o postacie bezosobowe, a o zaprezentowanie czegoś w stylu :
czasownik dk + się = czasownik ndk np. dać (dk) ale : dało się (ndk)
czyli krótko mówiąc : o zmianę aspektu przez dodanie tytułowego "się".
Chętnie się odniosę do tego zagadnienia z "da się", gdyż obserwacja sama w sobie ciekawa.

Na początek taka uwaga natury ogólnej :
Otóż już sam czasownik "dać" (3 os. da) jest rzadkim okazem w języku polskim, gdyż jako dokonany nie ma ani sufiksów (pomijając samą końcówkę -ć) ani prefiksów (wy-, po- itd.); niedokonany zaś od niego to "dawać" (3 os. daje) (podobnie : kupić - kupować, rzucić - rzucać).

Teraz do tego fragmentu.
Nie trudno się dopatrzyć w spostrzeżeniu, o którym napisał pittmirg, pewnego paradoksu (sam zresztą Autor o nim napomyka)

1. Z jednej strony :

bandziol20

Chyba przyda się lekkie rezime, żeby zobaczyć, co się dało a czego się nie dało ustalić.

Otóż "się" może oznaczać :
a) zwrotność (co najbardziej oczywiste)
Chłopiec się myje.

b) postawę pasywną (rzeczowników nieżywotnych ?)
Dom się buduje.

c) wzajemność
Zakochani się obejmują (nawzajem, ze sobą, jeden drugiego).

Pozostały jeszcze do zgryzienia takie "drobiazgi" (z obszaru strony czynnej) jak :

On się pyta koleżanki. vs. On pyta koleżankę
On się na nią ciągle patrzy. vs. On ciągle na nią patrzy.
Zapadłem się w sen. vs. Zapadłem w sen.

Ćmy się wiją wokół lampy. vs. Ona wije wianki.
Mgła roztoczyła się nad jeziorem. vs. Niemcy roztoczyli zasłonę dymną wokół pancernika.

Kto ma jeszcze jakieś ciekawe przykłady ?

BTW : interesująca uwaga pittmirga

Serpentinius

No to niech mi ktoś wytłumaczy dlaczego uśmiechać się? Nie mogę zrozumieć skąd się w tym czasowniku.