Conlanger

Kwadracik

Postanowiłem że mogę sobie napisać kilka lekcji veltangu... czemu nie? Zacznijmy od podstaw, jak będzieta chcieli, może być więcej. Na początek, mały dialog:

- Loki, Galen.
- Loki, Dautepî. Ilo mawe?
- Ketai. Wan bat kole, ki la botrênala tenda wan hane.
- Kirai. Dinsuveru.
- Dinsuveru.

- Cześć, Galen.
- Cześć, Dautepî. Jak leci?
- Źle. Mój ojciec umiera, a żołnierze zabierają mi (dosł. mój) dom.
- Pięknie. Do widzenia.
- Do widzenia.

Dla niezorientowanych: Veltang, albo wspólny, to główny język w świecie Jawy, mojego conworldu. Jest zasadniczo językiem aglutynacyjnym, o stosunkowo prostej odmianie i masie dziwacznych asymilacji fonologicznych. ;)

Wymowa dla dialogu (głoski nieopisane jak w polskim):

î [i] - Tak samo, jak i.
ê [ɨ] - Jak polskie "y", ale nieco bardziej tylne.
ai [ai] - Dyftong, jak polskie "aj".
w [w] - Polskie "ł".
v [v] - Polskie "w".
h [h] - Jak w angielskim czy niemieckim.

Akcent w słowach (wyłączając reduplikację) pada na przedostatnią sylabę rdzenia - w dialogu (jak i w większości słów, a przynajmniej niezłożonych) pokrywa się to z przedostatnią sylabą wyrazu. Nie ma redukcji samogłosek. Jednosylabowe wyrazy gramatyczne, jak la, ki czy wan są nieakcentowane.

Słownictwo:

Loki znaczy "szczęście" i jest tradycyjnym pozdrowieniem w Jawie. Ilo mawe? znaczy "jak leci?" (dosł. "jak idzie"?). Dinsuveru to pożegnanie, pochodzące od din su veru (dosł. "cię będę widzieć").

Czasowniki w trzeciej osobie liczby pojedynczej kończą się na -e, zaś w liczbie mnogiej na -a, np.:

mawe - idzie, mawa - idą
kole - umiera, kola - umierają
tende - bierze (zabiera), tenda - biorą (zabierają)

Szyk zdania to podmiot-orzeczenie-dopełnienie. Wyjątkiem są zaimki w dopełnieniu, ale o tym kiedy indziej (zasadniczo, stają one przed czasownikiem).

Przymiotniki i przysłówki kończą się na -ai i są nieodmienne. Stąd kirai znaczy zarówno "pięknie", jak i "piękny" czy "piękne".

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczbę (pojedynczą i mnogą). Wszystkie regularne rzeczowniki (poza pochodzącymi bezpośrednio od przymiotników) w liczbie mnogiej mają końcówkę -a.

botrênala - żołnierze
bata - ojcowie
hana - domy
benela - lekcje (l.p. benel, "lekcja")

W liczbie pojedynczej rzeczowniki zakończone na spółgłoski w bierniku (kiedy są bliższym dopełnieniem) otrzymują sufiks -e.

han - dom (mian.), hane - dom (bier.)
botrênal - żołnierz, botrênale - żołnierza (bier.)
bat - ojciec, bate - ojca (bier.)

Uwaga: w mianowniku l.p. botrênal akcent pada na pierwszą sylabę (bótrênal). W l.mn. i bierniku l.p. pada już na przedostatnią.

Wreszcie, w veltangu występują rodzajniki określone i nieokreślone, które są nieodmienne i stoją przed rzeczownikiem. Rodzajnik nieokreślony to ai ("jeden"), w liczbie mnogiej rodzajnika nieokreślonego nie ma (choć można użyć ya, "kilka").

Rodzajnik określony to w l.p. al, a w l.mn. la. Proste, co? Rodzajnik mogą zastąpić inne określenia, w tym zaimki dzierżawcze - jak wan ("mój") czy din ("twój").

Powiedzcie, co sądzicie (o lekcjach...) :) Parę prostych zdań do tłumaczenia:

1. Mój ojciec zabiera (ten) dom.
2. (Jakiś) żołnierz umiera.
3. (Ci) żołnierze umierają.
4. Twoje lekcje idą źle (przysłówek zwykle przed czasownikiem!).

Toivo

1. Wan bat tende al han.
2. Ai botrênal kole.
3. La botrênala kola.
4. Din(a?) benela ketai mawa.

W tekście jest chyba błąd:

Kwadracik

Vilén · Gość

Kwadracik

Toivo

Dopiero teraz zauważyłem, że ten język, to veltang, a nie veltlang Shocked

Kwadracik

Domai Benel - Lekcja druga

Leitmotif: Wa lauku, wa nan veru, wa nan sayu.
"Jestem (gdzieś), widzę to, zwyciężam to."

W veltangu istnieje sześć zasadniczych zaimków osobowych:

wa - ja, di - ty, na - on/ona/ono
waya - my, diya - wy, naya - oni/one

O ile ich odmiana nie jest skomplikowana (nie ma płci i stopnia grzeczności), to ich zachowanie pod względem składni i morfoskładni różni się co nieco od rzeczowników.

Zaimki będące w dopełnieniu bliższym (w bierniku) dostają końcówkę n:

wan - mnie, din - ciebie, nan - go/ją/je
wayan - nas, diyan - was, nayan - ich/je

Podstawowym dziwactwem jeżeli chodzi o zaimki jest to, że w dopełnieniu stoją przed czasownikiem, a nie, jak rzeczowniki, po nim.

Na vere ai hane.
"(On) widzi (jakiś) dom."

Na wan vere.
"(On) widzi mnie."

Wracając do zaimków dzierżawczych - mają one identyczną z biernikiem formę zakończoną na -n i są nieodmienne. Zawsze stoją przed rzeczownikiem i zastępują rodzajniki, jak np. nayan han - "ich dom", nan hana - "jego domy".

Teraz o odmianie czasowników: Poza liczbą, w veltangu czasowniki odmieniają się przez osoby (jeszcze czas i dokonaność, ale o tym potem). Veltang nie jest językiem "pro-drop", dlatego poza odmienionym czasownikiem, zaimek jest zawsze niezbędny.

W pierwszej osobie końcówka czasownika w l.p. to -u, w l.mn. zaś -au. W drugiej osobie są to odpowiednio -et i at, cała odmiana wygląda więc następująco (na przykładzie nêke, czyli "kupować"):

wa nêku, waya nêkau
di nêket, diya nêkat
na nêke, naya nêka

Np. wa nan nêku - "Ja kupuję to".

Żeby jeszcze zakończyć pewien dział dziwactw zaimków, zaimki zachowują się inaczej od rzeczowników po przyimkach. Rzeczowniki po przyimkach (nie miejscowych!) stoją w mianowniku:

Wa nan tendu pu al nal.
"Ja daję to człowiekowi (osobie)", dosł. "Ja to daję dla osoby".

Zaimki natomiast stoją w bierniku:

Wa nan tendu pu din.
"Ja daję to tobie."

Zaimki mogą też stać w dopełniaczu (dosłownie "tobie" zamiast pu din, czyli dosł. "dla ciebie"), co jest nieco bardziej skomplikowane - zaimki stoją w formie celownika (dla liczby pojedynczej: wai -mi, de - ci/tobie, nai - jemu/jej, dla liczby mnogiej identycznie z mianownikiem), i stoją po podmiocie, przed dopełnieniem bliższym, przed czasownikiem.

Wa naya nan nêku.
"Kupuję wam to."

Di wai nêket ai hane.
"Kupujesz mi dom."

Na nai nan nêke.
"On jej to kupuje."

Forma taka wyraża zwykle nacisk na osobę - w stylu "kupiłem to DLA NIEJ (a nie dla ciebie!)", szczególnie jeśli dopełnieniem bliższym jest nan (czyli "to") - wtedy też na zaimek w dopełnieniu dalszym, nawet jednosylabowy, pada akcent (na nái nan ténde).

(podobnie do polskiego, konstrukcji celownikowej można użyć w znaczeniu metaforycznym z jakimkolwiek czasownikiem - w stylu "nie umieraj mi tu", "im to nie pomogło")

O konstrukcji tej warto pamiętać, gdybyście kiedyś natknęli się w Al-Dar na Ronana z pretensjami (albo kwiatami "dla was"). Rzeczowniki w celowniku stać nie mogą, i zawsze wymagają konstrukcji z "pu + mianownik". Zaimki w konstrukcji "pu + biernik" stać także jak najbardziej mogą, ale nie muszą (innymi słowy: konstrukcja z celownikiem jest opcjonalna).

Wow, to chyba tyle jak na drugą lekcję. Praca domowa dla ambitnych:

1. Widzę tego żołnierza.
2. Kupuję to dla was.
3. Kupisz mi to.

I odwrotnie:

4. Diya wan verat.
5. Naya naya nayan tenda.
6. Wayan bata waya kole, ki la botrênala waya tenda wayan hana. (hehe)

Ps. y to, dla niezorientowanych, [j], czyli polskie "j" ;)

Kwadracik

Krimai Benel - Lekcja trzecia

Bo maglowaniu bezużytecznej konstrukcji celownikowych, czas na skończenie odmiany rzeczowników przez mianownik i biernik.

Wcześniej jednak, skończmy fonologię:

c [tʃ] - jak polskie "cz"
j [dʒ] - jak polskie "dż"
ş [ʃ] - jak polskie "sz"
ng [ŋ] - jak w angielskim na końcu wyrazu, przed samogłoskami jako [ŋg].

"R" jest wymawiane jako uderzeniowa, czyli [ɾ]. Zbitki êy i êw są wymawiane w standardowej wymowie jako [iw] i [uw].

Do tej pory przyjżeliśmy się rzeczownikom zakończonym na samogłoski, które w bierniku l.p. dostają -e, a w liczbie mnogiej -a. Jedna z najważniejszych zasad odmiany rzeczowników veltangu to: W liczbie mnogiej rzeczowniki w mianowniku i bierniku mają taką samą formę.

Nie będę zatem dalej przytaczał osobno mianownika i biernika w l.mn., wystarczy jedna forma dla określenia "liczba mnoga".

Przykłady wspomnianej odmiany to np.:

han - "dom", biernik l.p. hane, l.mn. hana
kos - "syn", biernik l.p. kose, l.mn. kosa

W veltangu jednak nie wszystkie rzeczowniki mają prostą do przewidzenia liczbę mnogą. Zachodzą trzy typy alternacji:

1. bezdźwięczne - dźwięczne
2. nosowe - nosowe+zwarte
3. zwarte - afrykaty

Druga z wymienionych form jest zawsze podstawową formą rdzenia i występuje we wszystkich przypadkach przed końcówkami samogłoskowymi (czyli w l.mn. i bierniku l.p.). Pierwsza z form zawsze występuje w mianowniku l.p.

Przykłady pierwszej alternacji to zawsze spółgłoski zwarte, ew. z wymianą na afrykatę, patrz niżej (tak, moi drodzy, klasyczny "final devoicing", ale w veltangu zaznaczany w piśmie):

prak - "błyskawica", biernik l.p. prage, l.mn. praga
jip - "warga", biernik l.p. jibe, l.mn. jiba ("usta")

(dla porównania: prak - "przyjaciel", biernik l.p. prake, l.mn. praka)

Druga alternacja jest już bardziej skomplikowana, bo nie da się dodatkowo przewidzieć, czy następująca spółgłoska zwarta będzie dźwięczna czy bezdźwięczna. W standardowym veltangu zawsze jest to spółgłoska dźwięczna, ale w formach dialektalnych spotyka się też bezdźwięczne.

cum - "taniec", biernik l.p. cumbe, l.mn. cumba
cing - "myśl", biernik l.p. cinge, l.mn. cinga
mang - dial. "maszyna", biernik manke, l.mn. manka

Odnośnie ng: W standardowym veltangu ng [ŋ] na końcu zawsze zmienia się w ng [ŋg] przed samogłoskami.

Ostatni typ alternacji jest bardzo popularny i w mianowniku k wymienia się na c, choć czasem (bardzo rzadko) także na j:

mek - "matka", biernik l.p. mece, l.mn. meca
vak - "ptak", biernik l.p. vace, l.mn. vaca
Nak - belańskie imię, biernik l.p. Naje

Poza rzeczownikami zakończonymi na spółgłoski, najpowszchniejszym typem rzeczowników są te zakończone na spółgłoski określane jako "mocne", czyli a, i, u.

Przed dodaniem sufiksu liczby mnogiej -a, ulegają one następującym alternacjom:

a -> ar [aɾ]
i -> êy [ij]
u -> êw [uw]

W bierniku natomiast nie ulegają żadnej zmianie, ale dodany sufiks to nie -e, a (ważne!) -n.

tala - "metal", biernik lp. talan, l.mn. talara
seri - "siostra", biernik l.p. serin, l.mn. serêya
javu - "życie", biernik l.p. javun, l.mn. javêwa

Warto zauważyć, że akcent nie ulega zmianie (eg. tälar, tálara). W mowie potocznej nieakcentowane [ij] i [uw] skraca się często do [j] i [w], np. serêya [ˈseɾja].

A teraz dyftongi: w rzeczownikach zakończonych na ai, au, dwugłoski te ulegają przed samogłoskami wymianie na ay, aw. Ważne jest, że w tym wypadku końcówką biernika jest -e!

kai - "lód", biernik l.p. kaye, l.mn. kaya
lau - "książka", biernik l.p. lawe, l.mn. lawa.

Haczyk: Nazwy narodowości i rzeczowniki odczasownikowe (zakończone na ai) nie ulegają odmianie!

Nissai - Nissaj (rasa), biernik l.p. Nissai, l.mn. Nissai
şingai - (ktoś) wysoki, biernik l.p. şingai, l.mn. şingai

Czas na rzeczowniki zakończone na î. W bierniku l.p. dostają one, jak rzeczowniki spółgłoskowe, końcówkę -n, a î wymienia się na ê. W liczbie mnogiej î jest usuwane i dodaje się sufiks -a.

şalbî - "pies", biernik l.p. şalbên, l.mn. şalba
maivî - "zachód", biernik l.p. maivên, l.mn. maiva

Uwaga: Tu znowu dochodzą warianty dialektalne. W wielu przypadkach rzeczowniki te są albo skracane (mankî "maszyna" -> mang) i zmienia się ich model odmiany, albo odmieniane w bierniku jak temat spółgłoskowe (mankî, biernik l.p manke). Nie jest to jednak standard językowy (hehe).

Wreszcie, nazwy obcego pochodzenia zakończone na e, o w bierniku dostają końcówkę -n, a w liczbie mnogiej pozostają nieodmienione (zwykle są to imiona, więc nie ma problemu):

Lame - nissajskie imię żeńskie, biernik Lamen
Haigo - nissajskie imię męskie, biernik Haigon

Ps. To załatwia nam dwa z trzech powszechnie używanych przypadków (jeszcze miejscownik), i pięciu przypadków w ogóle (raczej poetyckich i archaicznych dopełniacza i komitatywu). Pozostałe są jednak znacznie prostsze ;)

Ćwiczenia - zamieńta se podane wyrazy na podanych przypadki i liczbę:

1. garra ("miłość"), mianownik l.p. - utwórz biernik l.mn.
2. krambe ("wzrost"), biernik l.p. - utwórz mianownik l.p.
3. kenetên ("kawę"), biernik l.p. - utwórz mianownik l.p.
4. Hidai (imię nissajskie), mianownik l.p. - utwórz biernik l.p.

pittmirg

Kwadracik

Ekhm, ten, tego... W moim idiolektach jest to dopuszczalne Razz

Kwadracik

Cammai Benel - Lekcja czwarta

A jak, napisze coś jeszcze. W lekcji drugiej było o podstawach odmiany czasowników, więc możnaby rozwinąć ten temat.

Końcówki czasowników to, dla przypomnienia:

1. l.p. -u, l.m. -au
2. l.p. -et, l.m. -at
3. l.p. -e, l.m. -a

Możemy teraz dodać, że - podobnie jak rzeczowniki - niektóre czasowniki kończą się na "mocne" samogłoski a i u, które przed końcówkami ulegają zmianie w ar êy êw. Dla przykładu, czasownik maşşêye, czyli zabijać:

1. l.p. maşşêyu, l.m. maşşêyau
2. l.p. maşşêyet, l.m. maşşêyat
3. l.p. maşşêye, l.m. maşşêya

Veltang nie posiada copuli. Przymiotniki są całkowicie nieodmienne, ale kiedy stoją w orzeczeniu, tworzy się od nich formę czasownikową zakończoną na -ay-, jak np. chanaye (być wielkim) od chanai (wielki).

1. l.p. chanayu, l.m. chanayau
2. l.p. chanayet, l.m. chanayat
3. l.p. chanaye, l.m. chanaya

W przypadku zwykłego "być" łączącego rzeczowniki, używamy czasownika aye. W przypadku zaprzeczenia, używamy osobnego czasownika ane.

Na aye ai benen.
"On jest nauczycielem."

Waya anau botrênala.
"Nie jesteśmy żołnierzami."

W przypadku negacji zwykłych czasowników, wykorzystuje się nieodmienną patykułę an, jak np.

Diya an nukat.
"Wy się nie zgadzacie".

Wa an murdayu.
"Nie jestem głupi."

Skoro już mówimy o czasownikach, warto wspomnieć o formach skróconych rodzajnika określenego.

Rodzajniky określone al i la przybierają formę skróconą -l:
1. po przyimkach zakończonych na samogłoskę
2. po czasownikach zakończonych na samogłoskę

W pierwszym przypadku -l zapisujemy razem z przyimkiem. Forma jest identyczna dla obu liczb!

pul mek (< pu al mek) - "dla matki"
pul meca (< pu la meca) - "dla matek"

Po czasownikach, 'l zapisuje się po apostrofie, np.

Naya nêka'l han.
"Oni kupują (ten) dom."

Rodzajnik nieokreślony nie ma formy skróconej.

Ćwiczenia dla chętnych:
1. Nie kupuję tego.
2. Jesteś głupi.
3. Moja matka nie jest głupia.
4. Nissajowie są wielkimi żołnierzami.

Następnym razem może "czasowniki" modalne... czyli zaczyna się rąbić baaardzo porąbanie :P

Leto Atryda

1.Wa nan an nêku
2.Murdayet
3.Wan mek an murdaye
4.Nissai chanaya botrênala

Kwadracik

Mała podpowiedź-przypominajka: Veltang nie jest pro-drop Wink

Poza tym trzy pierwsze dobrze.

A co do ostatniego - było trochę podchwytliwe - "są (wielkimi) żołnierzami" wymaga czasownika "być" (w odróżnieniu od np. "są wielcy").

Leto Atryda

Dobra. A więc:

2. Di murdayet.
4. Nissai aya chanai botrênala

Kwadracik

Yupyup.