Conlanger

Rémy

Xenyu (ヘンユ ['çenjɯ]) to mój aglutynatywny debiut, więc oszczędźcie, proszę, ostrej krytyki ;p Zapisywany jest katakaną z czterema dodatkowymi znakami, dodatkowo uzupełnioną o dziesięć ideogramów z pisma chińskiego. Sylaby są zwykle otwarte, mogą je zamknąć wyłącznie spółgłoski nosowe [n] i [ŋ].

Oto pismo, transkrypcja i wymowa:
ア <a> [a] :: イ <i> [i] :: ウ <u> [ɯ] :: エ <e> [ə] :: オ <o> [o]
カ <ka> [ka] :: キ <chi> [ci] :: ク <ku> [kɯ] :: ケ <che> [cə] lub [ce] w syl. zamk. :: コ <ko> [ko]
サ <sa> [sa] :: シ <xi> [ʃi] :: ス <su> [sɯ] :: セ <xe> [ʃə] lub [ʃe] w syl. zamk. :: ソ <so> [so]
タ <ta> [ta] :: チ <thi> [t͡si] :: ツ <tu> [tɯ] :: テ <the> [t͡sə] lub [t͡se] w syl. zamk. :: ト <to> [to]
ナ <na> [na] :: ニ <nhi> [ɲi] :: ヌ <nu> [nɯ] :: ネ <nhe> [ɲə] lub [ɲe] w syl. zamk. :: ノ <no> [no] :: ン <n> [n] :: ヷ <ng> [ŋ]
ハ <ha> [ha] :: ヒ <shi> [çi] :: フ <hu> [hɯ] :: ヘ <she> [çə] lub [çe] w syl. zamk. :: ホ <ho> [ho]
マ <ma> [ma] :: ミ <mi> [mi] :: ム <mu> [mɯ] :: メ <me> [mə] lub [me] w syl. zamk. :: モ <mo> [mo]
ヤ <ja> [ya] :: ジ <ji> [ʝi] :: ユ <yu> [jɯ] :: ユ <je> [ʝə] lub [ʝe] w syl. zamk. :: ヨ <yo> [jo]
ラ <la> [la] :: リ <lhi> [ʎi] :: ル <lu> [lɯ] :: レ <lhe> [ʎə] lub [ʎe] w syl. zamk. :: ロ <lo> [lo]
ワ <wa> [ɫa] :: ヰ <wi> [ɫi] :: ヺ <wu> [ɫɯ] :: ヱ <we> [ɫə] lub [ɫe] w syl. zamk. :: ヲ <wo> [ɫo]
ガ <ga> [ga] :: ギ <ghi> [ɟi] :: グ <gu> [gɯ] :: ケ <ghe> [ɟə] lub [ɟe] w syl. zamk. :: ゴ <go> [go]
ザ <za> [za] :: ジ <zhi> [ʒi] :: ズ <zu> [zɯ] :: ゼ <zhe> [ʒə] lub [ʒe] w syl. zamk. :: ゾ <zo> [zo]
バ <ba> [ba] :: ビ <bi> [bi] :: ブ <bu> [bɯ] :: ベ <be> [bə] lub [be] w syl. zamk. :: ボ <bo> [bo]
ダ <da> [da] :: ヸ <dhi> [d͡ʒi] :: ヅ <du> [dɯ] :: デ <dhe> [d͡ʒə] lub [d͡ʒe] w syl. zamk. ド <do> [do]
パ <pa> [pa] :: ピ <pi> [pi] :: プ <pu> [pɯ] :: ペ <pe> [pə] lub [pe] w syl. zamk. :: ポ <po> [po]

Zapożyczone z chińskiego pisma dziesięć ideogramów to pozostałość po dawnym systemie, gdzie chińskie znaki były używane do oznaczania rzeczowników. Te zachowane również reprezentują wybrane rzeczowniki, chociaż, w połączeniu z odpowiednimi formantami, mogą także stać się czasownikami. Wymowę znaków chińskich (ハンユメ [i]hanyu me[/i]) oddaje się w podręcznikach w katakanie, nazywanej w xenyu ヘンユメ([i]xenyu me[/i]), jednak w poprawnym tekście takie zastępstwa są traktowane jako bardzo dziecinny błąd językowy.

Oto lista hanyu me z wymową i znaczeniem:
人 - セン - xen [ʃen] - człowiek
家 - ユヸ - jedhi [ʝəd͡ʒi] - dom
田 - ミワ - miwa [mi'ɫa] - pole
空 - リヷ - lhing [ʎiŋ] - niebo
光 - ガヷ - gang [gaŋ] - światło, dzień
影 - ヸヷ - dzhing [d͡ʒiŋ] - cień, noc
水 - ピズ - pizu ['pizɯ] - woda
风 - ビラ - bala ['bala] - wiatr
火 - フケ - hughe ['huɟə] - ogień
土 - ゼメ - zheme ['ʒəmə] - grunt

Nieco później dam próbkę gramatyki.

Rémy

Jako że xenyu ma być językiem aglutynatywnym, a nigdy nie miałem szczególnych kontaktów z tego typu językami, może się on wydać dość uproszczony.

Za pomocą przyrostków i przedrostków, dołączanych do formy czasownika w bezokoliczniku, można oddać różne aspekty, tryby, czasy, liczbę i rodzaj. Oznaczenia liczby, rodzaju, aspektu i formy grzecznościowej są przedrostkami, tryb i czas natomiast oznaczany jest przez przyrostek. Ilustruje to przykład:

光 gang - światło
光サ gangsa - świecić (-サ sa oznacza czasownik)
光サヒ gangsashi - świecę (-サ sa oznacza czasownik, -ヒ shi wskazuje na czas teraźniejszy)
光サケ gangsache - zaświecę (-サ sa oznacza czasownik, -ケ che wskazuje na czas przyszły)
ダ光サハ gangsaha - świeciłem, ale już nie świecę (-サ sa oznacza czasownik, -ハ ha wskazuje na czas przeszły, ダ- da wskazuje na aspekt dokonany)
ウミズ光サヒヲ umizugangsashiwo - zaświećcie obydwie, proszę (- サ sa oznacza czasownik, -ヒ shi wskazuje na czas teraźniejszy, -ヲ wo na tryb rozkazujący, ウ- u to liczba podwójna, ミ- mi to rodzaj żeński, a ズ- zu wskazuje na formę grzecznościową).

W przypadku czasownika, kolejność przyklejanych jest następująca:
liczba - rodzaj - aspekt - forma grzecznościowa - baza znaczeniowa - wskaźnik czasownika - czas - tryb - negacja - osoba

Baza znaczeniowa to rzeczownik, od którego wywodzi się znaczenie czasownika. W powyższym przykładzie jest to 光 gang, 'światło', słowo zapisywane przy pomocy hanyu me, ale oczywiście może to być rzeczownik w xenyu me, np. ルツヷ lutung 'ogrzewanie', albo mieszany, np. ラン水 lanpizu 'nawadnianie'.

Jeśli nie ma oznaczenia liczby, znaczy to, że chodzi o liczbę pojedyńczą. ウ u oznacza liczbę podwójną, ク ku liczbę potrójną, a ル lu liczbę mnogą.
Jeśli nie ma oznaczenia rodzaju, znaczy to, że mówimy o sobie albo zwracamy się do kogoś bardzo nam bliskiego - członka rodziny, przyjaciela, itd. Rodzaj męski oznaczany jest przez レ lhe, rodzaj żeński przez ミmi, a rodzaj nijaki przez ペ pe.
Jeśli nie ma oznaczenia aspektu, znaczy to, że jest to albo niepotrzebne (np. w przypadku czasu teraźniejszego), albo nieistotne. W innym wypadku, aspekt dokonany oznacza się przez ダ da, niedokonany przez ジ ji, a progresywny (czynności trwające) przez オ o.
Brak oznaczenia formy grzecznościowej w trybie rozkazującym oznacza, że mówimy do siebie, rozkazujemy, albo prosimy kogoś znajomego, bliskiego, albo znacznie młodszego. Odpowiednikiem form typu 'czy mógłbyś', 'proszę', itp. jest ズ zu.

O czasach w kolejnym poście.

Rémy

Xenyu rozróżnia pięć kategorii czasowych: teraźniejszość, przeszłość, przyszłość, "zaprzeszłość" i "przedprzyszłość":
zaprzeszłość - przeszłość - teraźniejszość - przedprzyszłość - przyszłość
Użycie czasu zaprzeszłego i przedprzyszłego to zabieg stylistyczny, mający dodać przejrzystości wypowiedzi, w której nie pojawiają się określenia czasu.

ヒ shi oznacza czas teraźniejszy, ハ ha czas przeszły, a ケ che czas przyszły. Podwojenie ha (ハハ) to oznaczenie czasu zaprzeszłego, natomiast ヒケ shiche oznacza czas przedprzyszły.

W xenyu rozróżnia się pięć trybów: oznajmujący, rozkazujący, przypuszczający, 'niepewności' (on chyba jest taki a taki, wydaje mi się, że mu jest to i to) i admiratywny (świetnie grasz na pianinie! w domyśle: to dla mnie wielka niespodzianka, że tak świetnie na nim grasz). Jeśli w miejscu, w którym powinien być oznacznik trybu, jest pusto, znaczy to, że mamy do czynienia z trybem oznajmującym. ヲ wo to wyznacznik trybu rozkazującego, ノ no - trybu przypuszczającego, ニ nhi - trybu niepewności, a イ i - trybu admiratywnego.

Następna pozycja to miejsce dla negacji. エ e oznacza 'nie', a タ ta - 'tak'. Jeśli miejsce negacji jest puste, w domyśle stoi 'tak'.

Na sam koniec stawia się osobę gramatyczną - メン men - ja, シン xin - ty, スン sun - on. Jeśli to miejsce jest puste, mówimy o sobie, albo z pozostałych przyklejek jasno wynika, do kogo się odnosimy. Co ważne, osoba gramatyczna w tym miejscu nie jest podmiotem - podmiot stoi zawsze na początku zdania, przed czasownikiem i zwykle nie jest domyślny.

Oto czasownik ze wszystkimi możliwymi przyrostkami i przedrostkami (baza, liczba, rodzaj, aspekt, grzeczność, wskaźnik czasownika, czas, tryb, negacja, osoba).

クレジズ家サケヲエメン？
kulhejizujedhisachewoemen?
My troje, moglibyśmy [tu] nie zamieszkać?

Artaxes

Jestem pod ogromnym wrażeniem. Bardzo podoba mi się ten język, pomimo dużej 'japońskości'. I szczerze mówiąc, to zaczerpię trochę jego rozwiązań gramatycznych w przyszłych (tj. planowanych) conlangach :wink: .
Oby ten conlang rozwijał się dalej Very Happy

.

Przechodząc do rzeczy: czy prefiks liczby obecny w czasowniku to zainkorporowany liczebnik ?

Rémy

W ograniczonym zakresie. Kiedy są cztery lub więcej osób, trzeba dać prefiks liczby mnogiej, a przed całym zlepkiem postawić liczebnik. Formy *2ウ, *3ク są niepoprawne, bo ウ znaczy 2, a ク - 3.

EDIT:
I takie kuriozum jeszcze, żeby stwierdzić, że niczego nie ma, powiedzieć że jest zero osób itd., trzeba napisać 0 i potem prefiks liczby mnogiej Wink

Silmethúlë

Rémy

Hah, trzeba być dobrym, żeby znaleźć tutaj do chemii podobieństwo Razz

Chociaż język chemiczny to faktycznie mocna aglutynacja jest Razz

W xenyu pisanym swoim własnym pismem przerw między wyrazami nie ma, chyba że wymusza je interpunkcja - zapożyczone z łacińskiego alfabetu znaki:
。- プンツ puntu ['pɯntɯ] - kropka
: - ウプンツ upuntu ['ɯpɯntɯ] - dwukropek
、- ガラ gala ['gala] - przecinek
〜 - ナミ nami ['nami] - myślnik (w formie tyldy)
！- ハイ hai ['hai] - wykrzyknik
？- ヘ she [çə] - pytajnik
「　」- パラダ ['palada] - cudzysłów
Oprócz nich, istnieje także ・, kropka centralna, która oddziela słowa, gdy ich zrozumienie byłoby utrudnione.

Rémy

Teraz rzeczownik i przymiotnik. Celowo razem, bo przymiotniki są traktowane jako przedrostki, przyklejane do rzeczowników i zawsze stoją przed nimi.

Generalnie, rzeczownik w xenyu w mianowniku wygląda dość prosto:
火 - hughe - ogień (bliżej nieokreślony)
Możemy do niego przykleić jedną z końcówek przypadka, wskaźnik określoności, liczby, rodzaju, a także przymiotnik. Kolejność elementu jest następująca:
liczba - przymiotnik - rodzaj - określoność - baza - przypadek
Liczby i rodzaje oznaczane są tak samo jak w przypadku czasowników. Dodatkowo, jeśli rzeczownik jest podmiotem, to nie trzeba powtarzać liczby i rodzaju przy czasowniku, chociaż nie jest to traktowane jako błąd. W niektórych przypadkach rodzaj może mieć rolę różnicującą, np. ミ火 (rodzaj żeński - ogień) oznacza 'ogień', ale już レ火 (rodzaj męski - ogień) oznacza 'pochodnia'.

Rzeczowniki mogą być określone, bądź nie. Jeśli rzeczownik jest nieokreślony, miejsce na wskaźnik określoności プン pun pozostaje puste.

Przypadków sensu stricto w xenyu nie ma, formanty 'końcówkowe' odpowiadają polskim przyimkom. Oczywiście, można im przypisać nazwy, ale gdzie tu sens?
I tak, puste miejsce na końcówkę oznacza mianownik.
スヰ suwi - (biernik) :: 火スヰ ogień
ハク haku - (celownik) :: 火ハク ogniowi
ユヷ jeng - jako :: 火ユヷ jako ogień
ママ mama - w sposób, po :: 火ママ tak jak ogień, "po ogniowemu"
シア xia - do wnętrza :: 火シア do ognia, w ogień
マナ mana - w :: 火マナ w ogniu
バソニ basoni - z :: 火バソニ z ognia
クン kun - ku :: 火クン ku ogniowi
ゼネ zhenhe - przy :: 火ゼネ przy ogniu
スヘ sushe - od, z powodowane przez :: 火スヘ od ognia
ジモ jimo - na coś :: 火ジモ na ogień
ニベ nhibe - na czymś :: 火ニベ na ogniu
バ ba - o :: 火バ o ogniu
ヺセ wuxe - z czymś :: 火ヺセ z ogniem
プル pulu - dla, za, po, o :: 火プル dla ognia, za ogień, po ogień, o ogień
ナチ nathi - zmienia się w coś :: 火ナチ w ogień
ユ yu - (dopełniacz) :: 火ユ należący do ognia, charakterystyczny dla ognia
ユヷ beng - wraz z :: 火ユヷ wraz z ogniem
グダヷ gudang - bez :: 火グダヷ bez ognia
ヱガ wega - przypada co jakiś czas / przypada na :: 7ル光ヱガ przypada co tydzień
ビニ binhi - pod :: 火ビニ pod ogniem
ズト zuto - o godzine :: 14ヌズト o godzinie 14
ヤケ yache - do czasu, do miejsca :: ムケンヤケ do końca miesiąca

No i przymiotnik sam w sobie też jest sklejką. Składa się z podstawy znaczeniowej - rzeczownika - i elementu oznaczającego przymiotnik ツ tu. 光ツ gangtu oznacza więc 'jasny', ale też 'dzienny'. Przysłówek tworzy się przez podwojenie sylaby tu: 光ツツ gangtutu, lub też dostawienie elementu ア a przed przymiotnik (zmienia to znaczenie): ア光ツ agangtu 'dziennie'.

Oto w całości posklejany rzeczownik: (liczbaprzymiotnikrodzajokreślonośćbazaprzypadek).

ク光ツレプン火クン
kugangtulhepunhughekun
ku tym trzem jasno świecącym pochodniom

Kwadracik

Wstępnie: proste, a otwartosylabowość ucina potencjalne fajne zmiany fonologiczne co uwielbiam przy aglutynacji, choć niekoniecznie. Wink

Jeszcze to wszystko dokładniej poczytam. I może przy okazji przypomnę sobie kataganę...

Rémy

フ人サヒメンシスヰ
huxensashimenxisuwi - Kocham cię
huxen - miłość
sa - czasownik
shi - czas teraźniejszy
men - ja
xi - ty (bez "n")
suwi - wskaźnik biernika (zastępuje osobowe n)

W taki sposób tworzy się czasowniki zwrotne i dodaje dopełnienia. Men, xin i sun, a także wszystkie rzeczowniki zakończone na "n" lub "ng" oprócz tych zapisywanych przez znaki han tracą końcowe "n"/"ng", które jest zastępowane przez wskaźnik przypadka.

Czasowniki "lubienia": lubić, kochać, szanować, poważać, nienawidzić, itd. nie wymagają oznaczenia rodzaju.