Conlanger

bandziol20

wg mnie różnica między podoba mi się a lubię to polega raczej na tym co jest przetrawione przez umysł ("lepiej zracjonalizowane"), a tym co pozostaje nieprzetrawionym odczuciem;
stąd biorą się różne odcienie o których Pan Pittmirg raczył napisać :

bandziol20

bandziol20

Przypomina mi się, jak Gombrowicz pisał w Ferdydurke :

pittmirg

bandziol20

bandziol20

Features of Croatian Syntax abo Osobliwości Chorwackiej Składni.

Powiązania, relacje składniowe w języku chorwackim budowane są podobnie jak w innych słowiańskich językach w oparciu o 4 elementy :
a) postacie wyrazów
b) przyimki i spójniki
c) porządek wyrazów czyli szyk zdania
d) intonację

Występuje wiele rodzajów zależności międzywyrazowych i międzyzdaniowych; są jednak w swojej podstawowej masie zgodne z rozwiązaniami w innych językach słowiańskich.

A. Podmiot
Podmiot zwykle jest wyrazem odmiennym, który stoi w mianowniku; zaimki osobowe w podmiocie często się opuszcza

B. Orzeczenie
Orzeczenie imienne zawsze ma swój czasownikowy łącznik, a część rzeczownikowa wyrażona jest postacią w mianowniku, np.

Njen brat je bio glumac. Jej brat był aktorem.

C. Szyk zdania
Szyk zdania oznajmującego jest generalnie swobodny, czyli
zdanie :
Agata daje pieniądze kobiecie
można przetłumaczyć, np :
Agata daje ženi novac.
Agata daje novac ženi.
Novac Agata daje ženi.

Enklityki, czyli nieakcentowane krótkie słowa podlegają w zdaniu oznajmującym określonej kolejności.
Po drugie enklityki występują zwykle po pierwszym akcentowanym wyrazie albo po całościowym ( ale niezbyt przeładowanym) związku wyrazowym.

Ti si mi obećao da ćeš je naći, kad se vratiš kući. Obiecałeś mi, że ją odnajdziesz, gdy wrócisz do domu.

Gdy w zdaniu jest więcej enklityk, kolejność ich ewentualnego wystąpienia jest następująca :
1. partykuła pytająca li
2. krótkie formy czasownikowe
3. enklityki zaimkowe
4. partykuła zwrotna se.
To znaczy, że enklityka czasownikowa wyprzedza enklitykę zaimkową :
Vidjeli su ih. Widzieli ich.
Wyjątek wśród enklityk czasownikowych stanowi cząstka "je" (3 os. lp.), która występuje PO enklityce zaimkowej :
Video ih je. Widział ich.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że z "je" jest pewien problem, ponieważ taką samą postać ma w bierniku zaimek "ona".
Jeżeli ma dojść do takiej sytuacji, że te dwie formy mają wystąpić, to forma zaimka w bierniku przyjmuje wtedy postać "ju".
Dao mi ju je. Dał mi ją.

Jeżeli w zdaniu występuje parę enklityk zaimowych, wówczas enklityka w dopełniaczu wyprzedza enklitykę w bierniku.

Ne boj ga (D.) se (B.). Nie bój się go.

Enklityka w celowniku z kolei wyprzedza enklitykę w bierniku.

Ne boj mi (C.) ga (D.) se (B.). Nie bój mi się go.

Ale w sumie nihil novi sub sole.

D. Adresa mi je... czyli zaimki osobowe w funkcji zaimków dzierżawczych.
W języku chorwackim powszechne jest stosowanie krótkich zaimków osobowych w celowniku (lp. i lmn.) zamiast zaimków dzieżawczych.
Taka konstrukcja służy do wyrażenia
a) posiadania i osobistej własności
Adresa mi je... Mój adres to... ( dosł. Adres do mnie jest...)
b) koligacji, więzi rodzinnych
Kako ti je muž ? Jak się ma twój mąż ?
Djeca su mi zdrava. Moje dzieci są zdrowe.
Juče sam vam vidio sestru. Wczoraj widziałem Pana siostrę.
Sestra nam nije kod kuće. Nasza siostra nie jest w domu.
Dijete joj je bilo bolesno. Jej dziecko było chore.
Sestra joj je u Londonu. Jej siostra jest w Londynie.
Roditelji su mi u Zagrijebu. Moi rodzice są w Zagrzebiu.
Przypomina mi to postacie szczątkowego dativus possesivus w jęz. polskim typu ojciec dzieciom.

No ale to jeszcze nie wszystko co tygryski lubią najbardziej... Razz

bandziol20

E. Konstrukcje bezosobowe Razz

1. Lubię / Podoba mi się
Podobnie jak w polskim obie konstrukcje (osobowa i bezosobowa) są używane do wyrażenia swoich preferencji.
Volim kavu. Lubię kawę.
ale :
Sviđaju mi se te knjige. Podobają mi się te książki.

2. Jest, znajduje się, są, znajdują się
W języku chorwackim wystarczy jedno słowo dla wyrażenia znajdowania się czegoś gdzieś, a mianowicie : ima.

Ima vode. Jest woda.
Ima kruha. Jest chleb.
Ovdje ima Poljaka. Tu są Polacy.
w przeczeniu : nema.
Nema vode. Nie ma wody.
Nema kruha. Nie ma chleba.
Ovdje nema Poljaka. Tu nie ma Polaków.

3. Mam ochotę...
Aby wyrazić swoje pragnienia Chorwaci zwykle nie używają form czasowników htjeti czy željeti. Bardziej intymny charakter wypowiedzi można nadać przez konstrukcję bezosobową za pomocą czasownika zwrotnego i enklityki zaimkowej w celowniku.

Kupa mi se. Mam ochotę się wykąpać.
Jede mi se. Mam ochotę coś zjeść.
Ide mi se u kino. Mam ochotę iść do kina.
Pije mi se čaj. Mam ochotę napić się herbaty.
Razz

bandziol20

F. Szyk w zdaniach przeczących
Przeczenie ma wpływ na szyk zdania, gdy występują w nim enklityki czasownikowe. Porównajmy w zdaniach twierdzących:
Lako je. To łatwe.
Teško je. To trudne.
Jasno je. To jasne.

Je znajduje się na drugim miejscu, ponieważ jest formą krótką.
Postać zaprzeczona już taką krótką formą nie jest.
Nije lako. To niełatwe.
Nije teško. To nietrudne.
Nije jasno. To niejasne.

można dodać do tej konstrukcji enklityki zaimków osobowych

Nije joj lako. Nie jest jej łatwo.

podobnie ma się rzecz z idiomami w orzeczeniu.

U pravu ste. Ma pan rację.
U pravu je. Ma rację.
U pravu su. Mają rację.
ale :
Niste u pravu. Mylicie się.
Nismo u pravu. Mylimy się. Nie mamy racji.

bandziol20

G. Pytania...

Zdania pytające z partykułą li

Partykuła li stoi zawsze po pierwszym wyrazie w zdaniu i wymawia się ją łącznie z tym wyrazem (choć pisze się ją oddzielnie)

Da li vam je jasno ? Czy to dla was jasne ?
Da li vam se sviđa plivanje ? Czy lubisz pływać ?

Bardzo często jednak cząstka da jest opuszczana;
W takim wypadku na samym początku pytania pojawiają się formy czasownika, a wśród nich ... enklityka czasownikowa je.

Sviđa li vam se plivanje ? Czy lubicie pływać ?
Sviđaju li vam se nogomet i košarka ? Lubicie piłkę nożną i koszykówkę ?

Je li vam jasno ? Czy to dla was jasne ?
Je li vam hladno ? Zimno wam ?
Je li tvoj drug učitelj ? Czy twój mąż jest nauczycielem ?
Jesi li mlad ? Czy jesteś młody ?
Jeste li stari ? Czy jesteście starzy ?

Odpowiedzi na pytania z partykułą "li"
Odpowiedzi na pytania z partykułą "li" występują w dwóch postaciach.

- Je li tvoj muž učitelj ? Czy twój mąż jest nauczycielem ?
- Da, on je učitelj. Tak, on jest nauczycielem.

Da - odpowiada tu polskiemu "tak" w sensie samodzielnej odpowiedzi twierdzącej.
- Je li tvoj brat takođe učitelj ? Czy twój brat jest także nauczycielem ?
- Ne, on je inžinjer. Nie, on jest inżynierem.

Ne - odpowiada tu polskiemu "nie" w sensie samodzielnej odpowiedzi przeczącej.

Często, gdy chodzi o określoną osobę lub rzecz, to w odpowiedzi przeczącej używa się formy osobowej czasownika posiłkowego "biti" w formie przeczącej (bez zaimka osobowego) :

Je si ti učiteljica ? Czy jesteś nauczycielką ?
Nisam. Nie jestem.

Je li tvoj drug inžinjer ?
Nije. On je učitelj.

Pytanie nie wprost
Pytanie nie wprost stosuje się, gdy chcemy okazać grzeczność :
- Možete li mi reći da li je gospođa Bilčić kod kuće ?
- Czy może mi Pan powiedzieć, czy pani Bilčić jest w domu ?

Pytanie wprost miałoby postać :
- Da li je ( Je li ) gospođa Bilčić kod kuće ?

W języku polskim używamy partykuły "czy"w pytaniach nie wprost, natomiast w języku chorwackim drugą część zdania rozpoczynamy formą pytającą da li albo też li po czasowniku jak w zwykłym pytaniu.
Również w takim wypadku w tej drugiej części używamy czasu, który pojawiłby się w pytaniu właściwym :
Pitala sam možete li stići prekosutra. Pytałam, czy możecie przybyć pojutrze.

Pytanie wprost :
Možete li stići prekosutra ?

Zdania z partykułą zar

Zar - występuje zamiast partykuły li i pojawia się na samym początku zdania pytającego; używa się go dla wzmocnienia pytania, często retorycznie. Odpowiada poniekąd polskiemu : czyż, czyżby

Zar stvarno nema ništa novo ? Czy naprawdę nie ma nic nowego ?
Zar misle da smo toliko glupi ili stvarno jesmo? Czy myśli, że jesteśmy na tyle głupi czy naprawdę jesteśmy ?
Zar ih sad potjerati kad su odradili najteži dio, iskopali temelje i počeli raščišćavanje terena? Czyż teraz się ich pozbywać, gdy wykonali najtrudniejszą część, zbudowali podstawy i zaczęli oczyszczać teren ?

bandziol20

Zaimki pytające
šta, što ? - co ?
Šta (što) radiš večeras ? Co robisz dziś wieczorem ?
Šta imaš na sebi ? Co masz na sobie ?

tko ? - kto ?
Po zaimku pytającym tko czasowniki i przymiotniki występują zawsze w lp. i r.m.
Tko će biti umoran ? Kto będzie zmęczony ?
Tko je došao ? Kto przyszedł ?
( Podobna zasada dotyczy zaimka nieokreślonego "netko":
Netko došao. Ktoś przyszedł )

koji ? - który, jaki ?
Koju knjigu želite ? Którą książkę chce Pan/-i ?
Koji je vaš stan ? Które jest Pańskie mieszkanie ?
Koja žena je uzela ključ ? Która kobieta wzięła klucz ?
Kojoj ženi ste dali ključ ? Której kobiecie dał Pan/-i klucz ?

Zaimek koji wymaga w odpowiedzi albo rzeczownika, albo przymiotnika w formie długiej albo liczebnika porządkowego.
Koji je glavni grad Hrvatske ? Zagrijeb.
Jakie jest główne miasto Chorwacji ? Zagrzeb.

Koji ćeš šešir uzeti ? Stari.
Który (jaki) kapelusz weźmiesz ? Stary.

Koja je danas lekcija ? Trinaesta.
Która jest dziś lekcja ? Trzynasta.

čiji ? - czyj ?
Wymaga przymiotnika dzierżawczego lub zaimka dzierżawczego.
Čija je ova kuća? Milanova.
Czyj to dom ? Milana.
Čija je ova knjiga? Učenikova, moja, njihova.
Czyja to książka ? Ucznia, moja, ichnia.

kakav ?- jaki ?
Wymaga w odpowiedzi przymiotnika w formie krótkiej lub zaimka nieokreślonego.

Kakav je ovaj peškir ? Suh, mokar, nov, nekakav.
Jaki jest ten ręcznik ? Suchy, mokry, nowy, jakiś.

Kakav je ovaj sto ? Kamen, drven.
Z czego jest ten stół ? Z kamienia, z drewna.

bandziol20

H. Znaczenie czasownika htjeti
Skróconej formy tego czasownika posiłkowego używa się w języku chorwackim do tworzenia czasu przyszłego.
Ja ću ići. Pójdę.
Rudolf će telefonirati. Rudolf będzie telefonował.
Mi ćemo raditi. Będziemy pracować.

Jeżeli pomijane są w zdaniu zaimki osobowe, to na pierwszym miejscu stawia się bezosobową formę czasownika właściwego, a osobową krótką postać czasownika htjeti kładzie się na 2 miejscu.
Pit ću mlijeko. Będę pić mleko.
Pisat ćemo ti. Będę pisać do Ciebie.
Naručit ćemo večeru. Zamówimy kolację.
Javit ću joj se. Skontaktuję się z nią.

Proszę zauważyć, że czasowniki w bezokoliczniku na -ti, które występują w powyższych przykładach na początku zdań, otrzymują postać -t. Jest to bezosobowa forma czasownika, tzw. supinum.
Gdy jednak wystąpią po postaci osobowej czasownika posiłkowego htjeti, wtedy występują w postaci z -ti.
Odmah ću joj se javiti. Zaraz się z nią skontaktuję.

bandziol20

Ciekawa sytuacja występuje przy konstrukcji pytań i przeczeń z użyciem tego czasownika.

Što ćemo raditi večeras ? Co będziemy robić dziś wieczorem ?
Tko će biti umoran ? Kto będzie zmęczony ?

Jest OK. Podobnie ma się rzecz w pytaniu z partykułą pytającą "da".

Da li ćemo ići ? Czy pójdziemy ?

Jednak, gdy chcemy opuścić partykułę, to na jej miejscu pojawia się pełna forma czasownika "htjeti".

Hoćemo li ići ? Czy pójdziemy ?

Jest to o tyle ciekawe, że dokładnie tak samo tworzy się pytania w znaczeniu dosłownym, czyli gdy mówi się o woli podmiotu.

Hoćeš li čaja ? Czy chcesz herbaty ?
a równocześnie :
Hoćeš li danas sa mnom u kino ? Czy pójdziesz dziś ze mną do kina ?
W tym wypadku htjeti zastępuje czasownik ići - iść.
Odpowiedź "Neću" oznacza tu : Nie pójdę.

Zwykłe zdania przeczące z czasownikami właściwymi oddaje się na język polski za pomocą form czasu przyszłego (prostego i złożonego).

Nećemo biti kod kuće. Nie będziemy w domu.
Nećemo ići na izlet. Nie pojedziemy na wycieczkę.
Razz

bandziol20

I.Tryb rozkazujący
Tryb rozkazujący w języku chorwackim tworzy się podobnie jak w innych językach słowiańskich.
Pokaži jezik ! Pokaż język !
Skini se ! Schyl się !
Diši ! Oddychaj !
Izvolite ! Pozwólcie !

bandziol20

W mowie potocznej dodaje się często dla wzmocnienia rozkazującej partykuły - hajde!
Hajde, smiri se ! Uspokój się !
Hajde, idemo ! chodźmy !
Hajde, pokaži jezik ! Pokaż język !

W formie przeczącej trybu rozkazującego ( czyli zalecenie, aby czegoś NIE robić ) używa się w mowie 'nemoj' ( gdy dotyczy ti) i 'nemojte' ( gdy dotyczy vi)
Nemoj pušiti ! Nie pal !
Nemojte dišati ! Nie oddychajcie !
Nemoj ići ! Nie idź !
Nemojte doći taksijem ! Nie przyjeżdżajcie taksówką !
Nemojte sići na osmoj stanici ! Nie wysiadajcie na ósmym przystanku !
Nemoj pitati ! Nie pytaj !

Istnieje też inny sposób tworzenia przez umieszczenie przeczenia 'ne' przed czasownikiem w trybie rozkazującym ('ne puši' - nie pal !). Jednakże taka forma brzmi nieco obcesowo i najlepiej używać jej jak najrzadziej.

Ne dolazi ! Nie przychodź !

3 os. trybu rozkazującego tworzy się podobnie jak w języku polskim za pomocą partykuły 'neka' (niech) z odpowiednią formą czasownika.

Neka liječnik dođe što prije. Niech lekarz przyjdzie jak najszybciej (dosł. co prędzej ).

1 os. trybu rozkazującego ( czyli niech zobaczę, zobaczmy) tworzy się za pomocą partykuły 'da'

Da vidim vašeg muža. Niech zobaczę Pani męża. / Proszę mi pozwolić zobaczyć Pani męża.

pittmirg

Ja jeszcze zorganizowałbym mały oftop odnośnie słoweńskiego. Otóż jak wiemy, charakterystyczną cechą tego języka jest tzw. rotacyzm, tj. przejście ʒ > r, w słowach takich jak moreš (por. możesz) kdor (por. któż).

Jeżeli jesteś, bandziol20, takim znawcą południowosłowiańszczyzny, mógłbyś powiedzieć, skąd się w takim razie bierze słoweńskie /ʒ/, w jakich słowach ono występuje, oraz w jakich pozycjach? Zdaje się, że na początku wyrazów "ž" się zachowało, jak wygląda syt. w środku i w wygłosie?