Forum Conlanger Strona Główna Conlanger
Polskie Forum Językotwórców
 
 FAQFAQ   SzukajSzukaj   UżytkownicyUżytkownicy   GrupyGrupy   GalerieGalerie   RejestracjaRejestracja 
 ProfilProfil   Zaloguj się, by sprawdzić wiadomościZaloguj się, by sprawdzić wiadomości   ZalogujZaloguj 

ciekawostki słowotwórstwa węgierskiego
Idź do strony 1, 2, 3  Następny
 
To forum jest zablokowane, nie możesz pisać dodawać ani zmieniać na nim czegokolwiek   Ten temat jest zablokowany bez możliwości zmiany postów lub pisania odpowiedzi    Forum Conlanger Strona Główna -> Lingwistyka
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
varpho




Dołączył: 02 Paź 2007
Posty: 1321
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 5 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Tomaszów / Wawa

PostWysłany: Wto 1:26, 09 Mar 2010    Temat postu: ciekawostki słowotwórstwa węgierskiego

kontynuując ten wątek:

o węgierskich słowach powstałych w ramach XIX-wiecznego ruchu odnowy języka ["nyelvújítás"] można by napisać wiele, ale postaram sie wybrać te najciekawsze przykłady słowotwórstwa.

oprócz wykorzystywania różnych formantów, czasem z gwar, czasem skróconych, stosowano też inne metody poszerzania słownictwa, np. skrócenie rdzenia, derywację wsteczną, zmianę części mowy, kontaminację, czy tworzenie złożeń rozpoczynających się od rdzenia czasownikowego [bodotychczas tworzono tylko złożenia rozpoczynające się od rdzenia imiennego].

kilka przykładów radosnej słowotwórczości:

delej 'magnes', 'siła przyciągania' - z połączenia dél 'południe geogr.' i éj 'noc' [észak 'północ geogr.']. długość samogłosek się wahała, ostatecznie obie się skróciły.

fuvola 'flet' - utworzone od jednej z form czasownika fúj 'dmuchać': fúv- rozszerzonej o [później jeszcze dodatkowo zniekształcony] formant nazw instrumentów muzycznych -ora, występujący dzisiaj poza tym właściwie tylko w wyrazie zongora 'fortepian', utworzonym sztucznie w tym samym okresie na podstawie wyrazu dźwiękonaśladowczego zeng 'dźwięczeć'.

w ogóle samo słowo na muzykę - zene - też zostało sztucznie utworzone, jako skrócenie "bliźniaczego" ["echo-word"] wyrazu zenebona, powiązanego ze wspomnianym zeng i z bong 'nisko, głucho dźwięczeć'.

górcső 'mikroskop', czyli dosłownie "wielgachna rura" - gór to, gwarowo, 'duży, długi'.

ivar jedno ze słów na 'płeć' - utworzone na bazie ivadék 'potomek' za pomocą sztucznie wyabstrahowanego formantu -ar.
ivadék powstał drogą naturalną z prawdopodobnie ugrofińskiego czasownika ívik 'rozmnażać się [o rybach]'.

talaj 'gleba' - dosłownie "podstopie", tylko uproszczone fonetycznie: talp 'stopa' + alj 'pod[nóże, np. gór]'.

csőr 'dziób' - cső 'rura' + orr 'nos'.

talapzat, talap 'cokół' - kontaminacja talp 'stopa' i alap 'podstawa'


niestety - nie wszystko się przyjęło, i na kangura Węgrzy mówią obecnie kenguru, a nie ugrány 'skoczeniec?'. Very Happy


a na koniec parę słów powstałych w wyniku błędów drukarskich:

föveg - nazwa dawnego męskiego nakrycia głowy. winno być söveg [wariant słowa süveg 'czapa, czapka (barankowa)']. no bo "ſ" wygląda jak "f" [swoją drogą, pokłóciłem się kiedyś o wymowę nazwy fińskich "cukierków" - wbrew większości twierdziłem, że [link widoczny dla zalogowanych] jednak nie jest Gifu.]
utrwaliło się, bo wtórnie skojarzono z 'głowa'.

nemtő 'duch opiekuńczy' - łac. "genius", winno być nemző czyli imiesłów teraźniejszy od nemz 'tworzyć ród' - łac. "genere".
utrwaliło się także w późniejszych słownikach, bo uznano za zaprzeczenie [bo nem to homonim: 'nie', 'płeć'] wyrazu 'pień', ale jakoś nie widzę związku między duchem opiekuńczym a niepniem. chyba że chodzi o to, że duch jest niematerialny... Neutral

tu można też zaliczyć wspomniane przeze mnie wcześniej słowo minta 'wzór', będące zapożyczeniem z lapońskiego, gdzie jest szwedycyzmem i oznacza monetę.
wyraz się przyjął, bo jest homofoniczny z zestawieniem mint 'jak' i przedimka określonego a: "mint a".

na podst. "A magyar nyelvújítás szótára" autorstwa Kálmána Sziliego z 1902 i słownika etymologicznego Tinty z 2006.

[P.S. w obecnie ustawionej czcionce pogrubione podwójne umlauty wyglądają jak poziome kreski, nie jest to zbyt korzystne...]


Post został pochwalony 0 razy

Ostatnio zmieniony przez varpho dnia Wto 1:32, 09 Mar 2010, w całości zmieniany 1 raz
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Kwadracik
PaleoAdmin



Dołączył: 22 Kwi 2006
Posty: 3731
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 48 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Skierniewice

PostWysłany: Wto 8:19, 09 Mar 2010    Temat postu:

Cytat:
ale jakoś nie widzę związku między duchem opiekuńczym a niepniem


Mi się to natomiast bardzo podoba. Może Twój Niepień ma inną intuicję od mojego Niepnia. Smile

Ogólnie kojarzy mi się z innymi próbami nacjolektyzacji. Taki islandzki np. ma na komputer "[link widoczny dla zalogowanych]", rzekomo z połączenia "liczby" i "prorokini".


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
spitygniew




Dołączył: 14 Wrz 2007
Posty: 1282
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 10 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Miasto Ogrodów

PostWysłany: Wto 9:52, 09 Mar 2010    Temat postu:

A czy do tego należy też arc < orca < orr + száj ? Pytam się, bo jakoś trudno mi sobie wyobrazić, żeby to powstalo w sposób naturalny. Razz

Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Leto Atryda




Dołączył: 28 Sie 2007
Posty: 1597
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 13 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Arrakis

PostWysłany: Wto 10:33, 09 Mar 2010    Temat postu:

Kwadracik napisał:
Taki islandzki np. ma na komputer "[link widoczny dla zalogowanych]", rzekomo z połączenia "liczby" i "prorokini".


Kojarzy mi się z [link widoczny dla zalogowanych]


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Luki




Dołączył: 18 Sty 2010
Posty: 193
Przeczytał: 0 tematów

Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Warszawa

PostWysłany: Wto 13:19, 09 Mar 2010    Temat postu:

Hmm, a ktoś wie, jak to było z reromanizacją słownictwa rumuńskiego? Czy tworzono romańskie neologizmy (wzorując się ew. na innych językach romańskich lub łacinie) czy też sięgano po jakieś dawne formy, które swojego czasu wyszły z użycia?

Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
varpho




Dołączył: 02 Paź 2007
Posty: 1321
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 5 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Tomaszów / Wawa

PostWysłany: Wto 13:44, 09 Mar 2010    Temat postu:

Kwadracik napisał:
Ogólnie kojarzy mi się z innymi próbami nacjolektyzacji. Taki islandzki np. ma na komputer "[link widoczny dla zalogowanych]", rzekomo z połączenia "liczby" i "prorokini".


w estońskim ukuto kiedyś "raal", ponoć znikąd.
ale nie przyjęło się i obecnie używa się po prostu "arvuti" [od "arvutama" 'liczyć']. Smile


spitygniew napisał:
A czy do tego należy też arc < orca < orr + száj ? Pytam się, bo jakoś trudno mi sobie wyobrazić, żeby to powstalo w sposób naturalny. Razz


tymczasem owszem. Smile

prawdopodobnie wyglądało to jakoś tak:
1. "orr" 'nos' + "szá" - pierwotna forma wyrazu "száj" - 'usta'
[obecne "j" wzięło się z formy z sufiksem dzierżawczym: "szája", gdzie pojawiło się było, aby wypełnić hiatus.]
2. "orrszá" → "arca" - skrócenie "rr" do "r", żeby nie było długiej spółgłoski przed spółgłoską, poza tym afrykatyzacja "sz", obniżenie nagłosowego "o" do "a" i regularne skrócenie wygłosowej samogłoski "a". ale nie wiem, w jakiej to kolejności zachodziło.
3. "arca" było błędnie odbierane jako forma z sufiksem dzierżawczym "-a", dlatego skrócono to do "arc".

zresztą w innych ugrofińskich słowo na twarz też bywa takim złożeniem, np. udmurckie ымныр 'twarz' = ым 'usta' + ныр 'nos'


Luki napisał:
Hmm, a ktoś wie, jak to było z reromanizacją słownictwa rumuńskiego? Czy tworzono romańskie neologizmy (wzorując się ew. na innych językach romańskich lub łacinie) czy też sięgano po jakieś dawne formy, które swojego czasu wyszły z użycia?


podobno reromanizacja rumuńskiego polegała w dużej mierze na zapożyczaniu z francuskiego... wbrew zmianom fonetycznym, które zaszły w rumuńskim. coś jak jeden z rodzaju zabiegów mających na celu usanskrytowienie hindi.

ale może to się odnosi tylko do jakiegoś okresu reromanizacji, nie wiem.


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
spitygniew




Dołączył: 14 Wrz 2007
Posty: 1282
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 10 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Miasto Ogrodów

PostWysłany: Wto 13:52, 09 Mar 2010    Temat postu:

No cóż, jak ktoś powiedział, są rzeczy które się nie śniły filologom. Smile Ale jednak wciąż nie moge sobię wyobrazić, że mógłbym mówić "masz coś na ustonosie" Rolling Eyes

Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
varpho




Dołączył: 02 Paź 2007
Posty: 1321
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 5 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Tomaszów / Wawa

PostWysłany: Wto 13:56, 09 Mar 2010    Temat postu:

spitygniew napisał:
Ale jednak wciąż nie moge sobię wyobrazić, że mógłbym mówić "masz coś na ustonosie" Rolling Eyes


a "masz coś na produkcie"? Very Happy

["twarz" pochodzi od "tworzyć".]


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Toivo




Dołączył: 25 Mar 2008
Posty: 1049
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 12 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Wrocław

PostWysłany: Wto 15:02, 09 Mar 2010    Temat postu:

varpho napisał:
Kwadracik napisał:
Ogólnie kojarzy mi się z innymi próbami nacjolektyzacji. Taki islandzki np. ma na komputer "[link widoczny dla zalogowanych]", rzekomo z połączenia "liczby" i "prorokini".

w estońskim ukuto kiedyś "raal", ponoć znikąd.
ale nie przyjęło się i obecnie używa się po prostu "arvuti" [od "arvutama" 'liczyć']. Smile

W fińskim jest "tietokone" (wiedzmaszyna).

Ale z liczbą i prorokinią mi się podoba Laughing


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Kwadracik
PaleoAdmin



Dołączył: 22 Kwi 2006
Posty: 3731
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 48 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Skierniewice

PostWysłany: Wto 15:51, 09 Mar 2010    Temat postu:

Cytat:
zresztą w innych ugrofińskich słowo na twarz też bywa takim złożeniem, np. udmurckie ымныр 'twarz' = ым 'usta' + ныр 'nos'


Ot, zwykłe dvandva, może rzadsze niż inne tego typu konstrukcje (najpowszechniejsze jest chyba handel = kupno + sprzedaż (turecki, sanskryt), inne to np. rodzic = ojciec + matka (sanskryt) czy człowiek = kobieta + mężczyzna (tok pisin))


Post został pochwalony 0 razy

Ostatnio zmieniony przez Kwadracik dnia Wto 15:51, 09 Mar 2010, w całości zmieniany 1 raz
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Hapana Mtu




Dołączył: 13 Lip 2007
Posty: 770
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 7 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Warsina, Weneda

PostWysłany: Wto 16:05, 09 Mar 2010    Temat postu:

Toivo napisał:
varpho napisał:
Kwadracik napisał:
Ogólnie kojarzy mi się z innymi próbami nacjolektyzacji. Taki islandzki np. ma na komputer "[link widoczny dla zalogowanych]", rzekomo z połączenia "liczby" i "prorokini".

w estońskim ukuto kiedyś "raal", ponoć znikąd.
ale nie przyjęło się i obecnie używa się po prostu "arvuti" [od "arvutama" 'liczyć']. :)

W fińskim jest "tietokone" (wiedzmaszyna).

W tureckim "bilgisayar" (Liczyciel danych).

Kwadracik napisał:
człowiek = kobieta + mężczyzna (tok pisin)

człowiek = kobieta + mężczyzna (węgierski)


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
varpho




Dołączył: 02 Paź 2007
Posty: 1321
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 5 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Tomaszów / Wawa

PostWysłany: Wto 16:19, 09 Mar 2010    Temat postu:

ostatecznie ugrofińskie "pielmieni" = ucho + chleb
fińskie "maailma" 'świat' = ziemia + powietrze
węgierskie "testvér" 'rodzeństwo [w znaczeniu 'jedno z rodzeństwa']' = ciało + krew
itd.


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Kwadracik
PaleoAdmin



Dołączył: 22 Kwi 2006
Posty: 3731
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 48 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Skierniewice

PostWysłany: Wto 16:22, 09 Mar 2010    Temat postu:

Cytat:
ostatecznie ugrofińskie "pielmieni" = ucho + chleb


Chodzi Ci o pierożki? Musiałem sprawdzić Razz

To chyba już trochę inna bajka, bo pierożki to nie zestaw obejmujący zarówno uszy, jak i pieczywo Razz Raczej jedno opisuje drugie.


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
varpho




Dołączył: 02 Paź 2007
Posty: 1321
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 5 razy
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Tomaszów / Wawa

PostWysłany: Wto 16:25, 09 Mar 2010    Temat postu:

Kwadracik napisał:
Chodzi Ci o pierożki? Musiałem sprawdzić Razz

To chyba już trochę inna bajka, bo pierożki to nie zestaw obejmujący zarówno uszy, jak i pieczywo Razz Raczej jedno opisuje drugie.


tak.
no trochę inna, zgadza się.
a przy rodzeństwie jest zestaw, ale linia podziału przebiega gdzie indziej, niż zwykle.


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Dynozaur
Gniewny preskryptywista



Dołączył: 01 Paź 2008
Posty: 2119
Przeczytał: 0 tematów

Pomógł: 25 razy
Ostrzeżeń: 1/5

PostWysłany: Wto 16:55, 09 Mar 2010    Temat postu: Re: ciekawostki słowotwórstwa węgierskiego

varpho napisał:
niestety - nie wszystko się przyjęło, i na kangura Węgrzy mówią obecnie kenguru, a nie ugrány 'skoczeniec?'. Very Happy


O, "skoczeniec" - kolejne niestandardowe słowo używane często w moim domu (określa osobę nadmiernie ruchliwą, skoczną). Myślałem, że sam na nie wpadłem...

Szkoda, że się nie przyjęło. "Ugrány" ciekawie brzmi.

Ogólnie, ciekawe niektóre te przykłady. Udowadniają, że można. Wybierzcie mnie na prezydenta, to reforma językowa będzie i w naszym kraju.

varpho napisał:
podobno reromanizacja rumuńskiego polegała w dużej mierze na zapożyczaniu z francuskiego... wbrew zmianom fonetycznym, które zaszły w rumuńskim. coś jak jeden z rodzaju zabiegów mających na celu usanskrytowienie hindi.

ale może to się odnosi tylko do jakiegoś okresu reromanizacji, nie wiem.


Reromanizacja rumuńskiego? O, to ciekawe. Pewnie chodziło o usunięcie osmańskich zapożyczeń, czy tak?

Przydałoby się kilka przykładów sprzed reromanizacji i po niej. Źródła internetowe na ten temat milczą bądź napomykają krótko i ogólnie.

Mogę powiedzieć tylko tyle, że polskiemu przydałaby się reslawizacja. I to bardzo.

Jeśli mam dodać jakieś przykłady lóźno związane z tematem, to tylko wzpomnę ponownie słynne Gurbansoltan eje - czyli nazwę chleba (sic), którą dekretem (sic) wprowadził do języka turkmeńskiego jego wysokość Turkmenbaszy Niyazov, znosząc tym samym wcześniejsze, tradycyjne słowo çörek. Oprócz tego, zmienił też [link widoczny dla zalogowanych]. O ile normalnie zrozumiałbym tę zmianę (dotychczasowe nazwy miesięcy były ruskie, więc przydałyby się nowe, turkijskie), problem w tym, że nowo wprowadzone nazwy krzyczały kultem jednostki (a zmiana nazw dni tygodnia była nadzwyczaj niepotrzebna). No cóż, w końcu to ten sam facet, który napisał [link widoczny dla zalogowanych].

Wiem, że zmiany w kalendarzu zostały cofnięte przez następcę. Nie wiem, jak z chlebem (taka rozwlekła nazwa pewnie nigdy się w mowie nie przyjęła, ale kto tam wie...).


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Wyświetl posty z ostatnich:   
To forum jest zablokowane, nie możesz pisać dodawać ani zmieniać na nim czegokolwiek   Ten temat jest zablokowany bez możliwości zmiany postów lub pisania odpowiedzi    Forum Conlanger Strona Główna -> Lingwistyka Wszystkie czasy w strefie GMT
Idź do strony 1, 2, 3  Następny
Strona 1 z 3

 
Skocz do:  
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach

fora.pl - załóż własne forum dyskusyjne za darmo
Powered by phpBB © 2001, 2005 phpBB Group
Regulamin