Conlanger

bandziol20

to w zasadzie zapowiada się na esej Smile

Esej o bałamutnych wyjaśnieniach tego zagadnienia na gruncie rosyjskim. Cool

A zatem po kolei :

1. Szanowna "oficjalna" gramatyka języka rosyjskiego podaje mniej więcej takie tłumaczenie :

Krótka forma przymiotnika w roli orzeczenia używana jest w tych przypadkach, gdy cecha w przedmiocie "objawia się" jako jego charakterystyczna właściwość, a co więcej właściwość ta uchodzi za właściwość podstawową, dominującą, przytacza się tu przykład:

Он красноречив. (Jest krasomówcą.)

Jeśli wziąć to zdanie i porównać ze zdaniem : Он красноречивый, to budzi się wątpliwość, dlaczego właśnie w tym zdaniu owa "krasomówczość" Smile

ma być poczytywana za "charakterystyczną", "podstawową" czy też "dominującą".

Pierwsza zatem wątpliwość :
Czy to oznacza, że w drugim zdaniu (Он красноречивый) cecha okazuje się nieistotna, "niecharakterystyczna" dla przedmiotu ?

Druga wątpliwość :
Pod jakim względem zdanie Он красноречивый ustępuje zdaniu Он красноречив ?

Zresztą okazuje się, że krótkie formy wcale nie muszą wyrażać cechy "podstawowej".
Zazwyczaj przy oznaczaniu cechy "ulotnej", przypadkowej, krótkie formy w orzeczeniu są chyba nawet częściej wybierane niż formy pełne.
Np.:
Весь этот и следующий день друзья и товарищи Ростова замечали, что он не скучен, не сердит, но молчалив, задумчив и сосредоточен.

(Wojna i pokój, L. Tołstoj, Tom III. Część I. Rozdział XV)

Cechy w przywołanym powyżej zdaniu wydają się raczej przygodne i ulotne, chociaż może to wynikać tylko z użycia okolicznika czasu "весь этот (..) день", który w ten sposób jak gdyby ogranicza "istnienie cechy" w czasie.
Patrzmy dalej.
Krótkie formy można używać również z takimi wyrażeniami jak всегда (zawsze), постоянно (ciągle, stale), np.:

Он всегда молчалив. ( On zawsze jest mrukliwy)

Mało tego: jeśli chodzi o tzw. "ograniczające" działanie wyrażeń czasowych, to równie często spotyka się w takich wypadkach ( ograniczeń czasowych) również PEŁNĄ formę:

По вечерам он такой некрасивый. ( Trzy siostry. Czechow)
Wieczorem on staje się taki brzydki. <mowa>

Oficjalna gramatyka częstuje nas kolejnym komentarzem:
W wyrażeniach o znaczeniu czasu teraźniejszego pełne formy przymiotników używane są wtedy, gdy cecha jest przypisywana przedmiotowi pozostaje jako właściwość typowa w ciągu dalszego trwania przedmiotu.
Jako jeden z przykładów podaje się :

Погода несносная. (Pogoda jest nieznośna)

Na zdrowy rozum to trzeba by uznać cechę "nieznośności" za typową dla pogody, ale bynajmniej nie w całym okresie życia przedmiotu (tzn. "występowania" pogody), a tylko w tych okresach, kiedy rzeczywiście można ją określić jako "nieznośną" Smile

Chyba można spytać w tym miejscu :
Na czym polega różnica między cechą, przypisywaną przedmiotowi jako CHARAKTERYSTYCZNA własność (patrz powyżej), a cechą, przypisywaną temu przedmiotowi jako własność typowa w CAŁYM OKRESIE istnienia przedmiotu ?

Są to po prostu rozważania oparte na jakimś osobistym wrażeniu, własnej intuicji i dlatego nie mogą dać jasnej odpowiedzi, na czym polega różnica gramatyczna między formami здоров i здоровый.

2. W książkach obficie udziela się różnych wskazówek-porad w rodzaju : Krótkie formy przymiotników w roli orzeczenia używane są w tych sytuacjach, gdy przy orzeczeniu występują słowa, które podkreślają skalę przejawiania się cechy albo eksponują większe nasilenie jej występowania :

Он так чувствителен. (On jest taki wrażliwy)

Ale przecież "słowa, które wskazują na skalę przejawiania się cechy " mogą stać przecież przy pełnych formach, jak było to w zdaniu :

По вечерам он такой некрасивый.

Trzeba przyznać, że dość naiwnie jest przyjmować takie podejście, że przy słówkach так, как stoi forma krótka (так чувствителен), natomiast przy słówkach такой - pełna (такой некрасивый ). Po prostu to zakłada, że użycie krótkiej lub pełnej formy zależeć ma od tego, czy stoi przed nią forma так czy też такой.
Tymczasem sprawa ma się całkiem przeciwnie : to użycie słów так lub такой uwarunkowane jest wyborem krótkiej lub pełnej formy.

3. W niektórych podręcznikach do nauki języka rosyjskiego niekiedy przytacza się takie wytłumaczenie :
Pełna forma występuje wtedy, gdy można spytać какой ?, a krótka forma, gdy można spytać каков ?
Sęk w tym, że nigdzie nie jest napisane, gdzie można użyć какой ? a gdzie каков ? Very Happy

4. Wysuwa się też, w celu rozróżnienia, argument o większej "literaturności" form krótkich nad długimi (rzekomo potocznymi, mówionymi).
Otóż używanie, a przede wszystkim rozróżnianie w użyciu OBU tych form, miało miejsce WŁAŚNIE w LITERATURZE już w XVIII i XIX wieku.
Za to paradoksalnie to dziś następuje proces silnego zamazywania różnic między nimi.

Reasumując :
Dla określenia różnic między tymi dwoma formami powyższe tłumaczenia są niedostateczne Confused

pittmirg

Ostatnio starałem się wypisać wszystkie krótkie formy przymiotników, które są używane we współczesnym języku polskim (prawda, najczęściej literackim i nieco staromodnym, czasem tylko w paru utartych zwrotach):

świadom
ciekaw
pełen
godzien
gotów
pewien
łaskaw
zdrów
wesół
żyw
rad
wart
sam

Ktoś ma coś do dodania?

Nie liczyłem krótkich przymiotników używanych tylko rzeczownikowo (nów, Polska) czy przysłówkowo (z (dawien) dawna).

Kojarzę jeszcze próżen z jakiegoś wiersza Słowackiego, ale nie wiem, czy kwalifikuje się jako takie współczesne... Podobnie rzeczy typu kontent*, pogrzebion, wszystek to archaizmy. Także tego wesół nie jestem do końca pewny, na ile ktoś tego używa.

Prawie wszystkie z tych przymiotników mają też formy długie; zazwyczaj częściej używane, z paroma wyjątkami (sam, rad, wart, chociaż na Google można znaleźć wiele przykładów z warty Smile

).

Z rzadka mogą występować pewne różnice semantyczne między formą dł. i krótką (np. pewien i pewny).

Np. dla mnie:

w znaczeniu "jakiś"**: tylko "pewien"
w znaczeniu "bez wątpliwości": "pewny" lub "pewien"
w znaczeniu "na którym można polegać": tylko "pewny"

Zastanawiające jest też to, że dla mnie akceptowalne jest jestem ciekaw, ale nie *ciekaw człowiek.

*swoją drogą, kontent to b. ciekawy przypadek utworzenia krótkiego przymiotnika z zapożyczenia.

**w sumie, myślę, że to nie jest do końca to samo znaczenie, w każdym razie chodzi mi o kontekst "pewien pies go pogryzł". "Pewien" często oznacza specyficzność, tzn. że mówiący ma na myśli konkretną osobę/obiekt.

Kwadracik

bandziol20